Czucie ułożenia narządów mowy, zwane kinestezją artykulacyjną, to czucie napięcia mięśni, które jest rożne dla poszczególnych głosek. Skurcze mięśni narządów mowy wywołują impulsy biegnące do kory mózgowej. Gdy nastąpi zakłócenie tej czynności, powstaje zaburzenie stereotypów ruchowych. W procesie realizacji ruchów narządów mownych uczestniczą impulsy biegnące z kory mózgowej i z innych odcinków ośrodkowego układu nerwowego do mięśni biorących udział w artykulacji.
Okolica kinestetyczna dla narządów mowy znajduje się w lewej półkuli mózgowej. Obszar ten zwany wieczkiem ciemieniowym, położony jest symetrycznie w stosunku do okolicy ruchowej narządów mowy. Od funkcjonowania tej okolicy mózgu zależy czucie ułożenia narządów mowy, czyli przybieranie odpowiednich pozycji, siły i precyzji skurczów mięśni (języka, warg, podniebienia, krtani, gardła) podczas wymawiania poszczególnych głosek.
Kinestezja artykulacyjna wykształca się później niż umiejętność identyfikowania i różnicowania głosek, czyli słuch fonemowy. Wzorce kinestetyczno-ruchowe wytwarzają się z jego udziałem i pod jego kontrolą. Zaburzenia słuchu fonemowego charakteryzują się trudnościami w rozróżnianiu i identyfikowaniu poszczególnych głosek występujących w danym języku i w konsekwencji uniemożliwiają naukę poprawnej wymowy.
Zaburzenia kinestezji artykulacyjnej mogą występować samodzielnie lub łącznie z zaburzeniami słuchu fonemowego. Aby stwierdzić u badanego jedynie zaburzenie kinestezji artykulacyjnej, należy wykluczyć zaburzenia słuchu fonemowego i uszkodzenie sprawności narządów mowy.
Prawidłowa kinestezja artykulacyjna i wykształcony słuch fonemowy warunkują właściwy rozwój wymowy oraz powodzenie w nauce czytania i pisania. Pozwalają:
- Dostrzegać różnice między głoskami, sylabami i sowami podobnie brzmiącymi, lecz różniącymi się detalami w postaci opozycyjnych głosek
- Dokonywać analizy i syntezy słuchowej wyrazów, czyli działań podstawowych w nauce czytania i pisania
- Wyodrębniać i identyfikować słuchowo w toku mówienia i słuchania: poszczególne zadania, frazy, wyrazy, sylaby i głoski
Marta Malinowska
logopeda
Centrum Skutecznej Terapii i Edukacji „Mądre Słówka” w Opolu